ଓଡ଼ିଶାରେ ଧାନଚାଷ ଓ ପଖାଳ

ସାଧାରଣତଃ ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ଵ ଏସିଆରେ ଧାନଚାଷ ହୁଏ ଓ ଧାନଚାଷ ହେଉଥିଵା ହେତୁ ଏଠାରେ ଧାନ୍ଯ ସମ୍ଵନ୍ଧୀୟ ଖାଦ୍ୟ ମଧ୍ୟ ମିଳିଥାଏ । ଵିଶ୍ଵରେ ସର୍ଵପ୍ରଥମେ ଓଡ଼ିଶାରେ ଧାନଚାଷ ହୋଇଥିଵା ପ୍ରମାଣ ମିଳେ । ଧାନଗଛର ଵିଭିନ୍ନ ଜାତି ରହିଛି ପ୍ରାୟତଃ ୩୦୦ରୁ ଅଧିକ ଜାତିର ନାମ ମିଳେ ତେଵେ ଏସିଆ ମହାଦେଶରେ oryza sativa,Oryza coarctata,Oryza meyeriana,Oryza ridleyi,Oryza rufipogon ଇତ୍ୟାଦି କେତେକ ଜଣାଶୁଣା ଧାନଜାତିର ହିଁ ଚାଷ ହୋଇଥାଏ । ଗଵେଷକଙ୍କ ମତରେ ଆଫ୍ରିକୀୟ ଧାନ Oryza glaberrima ଓ ଭାରତୀୟ ଧାନ oryza sativaର ଉତ୍ପତ୍ତି oryza perennis ନାମକ ଏକ ଜଙ୍ଗଲୀ ଧାନ ଜାତିରୁ ହୋଇଥିଲା । oryza perennis ଭାରତ ଓ ଆଫ୍ରିକା ଉଭୟ ମହାଦେଶରେ ଦେଖାଯାଏ  ।
୧୯୫୫ର ଏକ ସର୍ଭେ ଦ୍ଵାରା ଓଡ଼ିଶାରେ ସବୁଠାରୁ ଅଧିକ ଚାଷଜାତୀୟ ଧାନ ଓ ନୀଵାର ପ୍ରକାର ମିଳିଛି । ଏହା ପୂର୍ଵରୁ ଚୀନ ଓ ପରେ ଦକ୍ଷିଣ ଭାରତକୁ ଧାନଚାଷର ଆଦିକେନ୍ଦ୍ର ଵିଚାର କରାଯାଉଥିଲା ।
ପ୍ରଥମେ ସଉରା ଗଦଵା ଲୋକେ ଆରଣ୍ଯକ ପଦ୍ଧତିରେ ଧାନଚାଷ କରୁଥିଲେ । ମାଇଡା଼ ଓ ଉତ୍ତଳ ଚାଷ ଭେଦରେ ଏହା ଦୁଇ ପ୍ରକାରର । ଦକ୍ଷିଣ ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାର ଆରଣ୍ଯକ ଧାନଚାଷ ପଦ୍ଧତିକୁ ମାଇଡା଼ କୁହାଯାଉଥିଲାଵେଳେ ଦକ୍ଷିଣ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜାତୀୟ ଆରଣ୍ଯକ ଧାନଚାଷ ପଦ୍ଧତିକୁ ଉତ୍ତଳ କୁହାଯାଏ ।
ତେଵେ ସଉରାଦି ଜାତିଙ୍କ ପରେ ଓଡ଼ିଶାର ଜନଜାତୀୟ ଲୋକଙ୍କ ମଧ୍ୟରୁ  ପର୍ଵତଵାସୀ ଉଡ୍ରମାନେ  ସମତଳଵାସୀ ହେଲେ ଏଵଂ ସମ୍ଭଵତଃ ପ୍ରଥମେ ଏଇମାନେ ହିଁ ସମତଳ ଅଞ୍ଚଳରେ ଧାନଚାଷ କରିଥିଲେ ବୋଲି ଏମାନଙ୍କୁ ଦ୍ରାଵିଡ଼ ଲୋକେ ଓଡ୍ ଧାତୁ = ଚାଷକରିଵା ଅର୍ଥରେ ଓଡ଼ = ଚାଷୀ ବୋଲି ଅଭିହିତ କରିଥିଲେ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ଚାଉଳ ଶବ୍ଦର ଅନ୍ୟ ରୂପ ଚାମଳ । ଚାମ୍ ଶବ୍ଦ ମୁଣ୍ଡା ଭାଷାର ଜୋମ୍ ଶବ୍ଦର ଅପଭ୍ରଂଶ । ଜୋମ୍ ର ଅର୍ଥ ଖାଇଵା । ଏହି ଶବ୍ଦକୁ ସଂସ୍କୃତ ନେଇ ଜମ୍ ଧାତୁ କରିଅଛି ଏଵଂ ଏଥିରୁ ଜେମନ,ଜମନ, ଜେମନାଳୟ ଇତ୍ୟାଦି ଶବ୍ଦ ସୃଷ୍ଟି କରାଯାଇଛି । ଓଡ଼ିଆ ତଥା ଗୁଜରାଟୀ ଭାଷାରେ ଜମଵା କ୍ରିୟାଶବ୍ଦ ଖାଇଵା ଅର୍ଥରେ ଵ୍ଯଵହୃତ ହୋଇଥାଏ । କେତେକ ଗଵେଷକଙ୍କ ମତରେ ‛ଜେମ୍–ଳ’ରୁ ‛ଚାମ୍–ଳ’ ଏଵଂ ‛ଚାମ୍―ଳ’ରୁ ଚାଉଳ ଶବ୍ଦର ସୃଷ୍ଟି ହୋଇଛି ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ଧାନଚାଷ ସର୍ଵାଧିକ ହେଉଥିଵାରୁ ଏଠାରେ ପ୍ରାଚୀନକାଳରୁ ଧାନ ସମ୍ଵନ୍ଧୀୟ ଖାଦ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯ ମଧ୍ୟ ଅନ୍ୟ ଅଞ୍ଚଳ ଅପେକ୍ଷା ସଂଖ୍ୟା ଓ ପ୍ରକାର ଭେଦରେ ଅଧିକ ପରିମାଣରେ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋଇଥାଏ ।

ପଖାଳ ସେଇଭଳି ଏକ ଖାଦ୍ୟ ଯାହା ସମଗ୍ର ଦକ୍ଷିଣ ଓ ଦକ୍ଷିଣ ପୂର୍ଵ ଏସିଆରେ ମିଳିଯାଉଥିଲେ ହେଁ ସର୍ଵାଧିକ ଖିଆଯାଏ ଓଡ଼ିଶାରେ । ଏସିଆ ମହାଦେଶର ଯେଉଁ ଯେଉଁ ଦେଶରେ ପ୍ରାଚୀନ କଳିଙ୍ଗୀମାନେ ନିଜ ସଂସ୍କୃତି ଓ ସଭ୍ଯତାର ପ୍ରଚାର ପ୍ରସାର କରିଥିଲେ ଆଜି ସେଇ ଅଞ୍ଚଳଗୁଡ଼ିକରେ ଅଳ୍ପ ବହୁତେ ଧାନଚାଷ ହୁଏ,ପଖାଳ ଭାତ ବି ଖିଆଯାଏ ।

ଓଡ଼ିଶାରେ ପଖାଳ ଏତେ ଲୋକପ୍ରିୟ ଖାଦ୍ୟ ଯେ ଏହାର ପ୍ରକାର ଓ ଅଞ୍ଚଳ ତଥା ମାନଵଜାତି ଭେଦରେ  ଅନେକ ନାମ ପ୍ରଚଳିତ । ଭାରତରେ ଓ ଭାରତ ବାହାରେ ପଖାଳ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ ଏତେ ଶବ୍ଦ କୋଉଠେ ମିଳେ ନାହିଁ । ନିମ୍ନରେ ପଖାଳ ସମ୍ବନ୍ଧୀୟ କେତେକ ଜଣାଶୁଣା ଶବ୍ଦର ଉଲ୍ଲେଖ କରାଗଲା...

●କୁଣ୍ଡଗୋଳ― ବାସି ପଖାଳ,କାଞ୍ଚି

●କେନ୍ଦା ପଖାଳ― ସଜ ପଖାଳ

●କୋଳି ଆମ୍ଵିଳି―ସାମାନ୍ୟ ଖଟା ପଖାଳ

●ଚାଇଁ ପଖାଳ―ଭାତ ଗରମ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ସେଥିରେ ପାଣି ଢଳାଯଇଥିଵା ପଖାଳ । ଯେଉଁ ପଖାଳ ଭାତରୁ ଉଷୁମ ଛାଡି଼ ନଥାଏ ।

●ଝଣତା ପଖାଳ ― ତବତ ଭାତ ଗରମ ଥାଉଁ ଥାଉଁ ତହିଁରେ ପାଣି ମିଶାଇ ଦେଲେ ଯେଉଁ ପଖାଳ ହୁଏ, ତାହାକୁ ଝଣତା ପଖାଳ କହନ୍ତି; ତାହା ବିସ୍ବାଦ ଲାଗେ। ଝଣତା ଶବ୍ଦର ଆନରୂପ ଧଣତା ଯାହାର ଅର୍ଥ ଵିସ୍ଵାଦ ଅଟେ ।

●ଝାଇଁପଖାଳ―ତବତ ଭାତର ପଖାଳ; ତବତ ଭାତ ତାତି ଥିଵା ଅଵସ୍ଥାରେ ତହିଁରେ ପାଣି ଦେଲେ ଯେଉଁ ପଖାଳ ହୁଏ; ଚାଇଁପଖାଳ; ତଟକା ସଜ ପଖାଳ । ଚାଇଁ ଓ ଝାଇଁ ଏ ଉଭୟ ଶବ୍ଦ ସଂସ୍କୃତ ଧାତୁଶବ୍ଦ ଧ୍ନା ଧାତୁ ସହିତ ସମଦ୍ଧୃତ ବୋଲି ପୂର୍ଣ୍ଣଚନ୍ଦ୍ର ଭାଷାକୋଷରେ ଉଲ୍ଲେଖ ରହିଛି ।

●ତୁଂଡା କୁଡୁନ୍/ଡୁଂଡା କୁଲ ― ସଉରା ଲୋକେ ପଖାଳକୁ ତୁଂଡା କୁଡୁନ୍ ଓ ଡୁଂଡାକୁଲ କୁହନ୍ତି ।

●ଦଧ୍ଯନ୍ନ―ଦହି ପଖାଳ

●ଦହିପଖାଳ― ଏହାକୁ ଦଧ୍ଯନ୍ନ ମଧ୍ୟ କୁହାଯାଏ ।  ଏହା ଭାତ ସଙ୍ଗେ ଦହି ମିଶାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯାଏ ।  ରୁଚିଭେଦରେ ଏଥିରେ ଲେମ୍ବୁରସ, ଅଦାଛେଚା, କିଞ୍ଚିତ୍ ମିଠା ଦେଇ ଘିଅ ଓ ଜୀରା ବଘାରିଵାଦ୍ବାରା ଏହା ସମୟରେ ଅତି ଉପାଦେୟ ହୁଏ । ଏମନ୍ତେ କି ଦେଵତାମାନଙ୍କ ନିକଟରେ ଖେଚେଡ଼ି ସଙ୍ଗେ ଦହିପଖାଳ ଭୋଗରୂପେ ଅର୍ପିତ ହୁଏ ।

●ଦାଃ ମାଣ୍ଡି ― ଓଡ଼ିଶାର ହୋଭାଷୀ ପଖାଳକୁ ଦାଃ ମାଣ୍ଡି କହିଥାଆନ୍ତି ।

●ଧଣତା/ଧଣନ୍ତା―ସଜ ପଖାଳ
ସଜ ପଖାଳରେ ଆମ୍ବିଳା ତୋଡ଼ାଣି ନ ମିଶିଲେ କିମ୍ବା ଭାତ ଗରମ ଥାଉ ଥାଉ ତହିଁରେ ପାଣି ମିଶାଇ ସଙ୍ଗେ ସଙ୍ଗେ ତାକୁ ଖାଇଲେ ତାହା ଵିସ୍ବାଦ ଲାଗେ, ଏପରି ଭାତକୁ ଧଣତା ବା ଧଣନ୍ତା ଭାତ ବୋଲାଯାଏ ।

●ଧୁଆ ପଖାଳ―ଗରମ ଭାତ ଥରେ ଧୁଆ ହେଲା ପରେ ତହିଁରୁ ପୁଣି ପାଣି ପୂରାଯାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହେଵା ପଖାଳ ଭାତ ଵିଶେଷ

●ପକାଲ୍'ବ/ପକାଲ୍ ବାତ― ଡିଡାୟୀ ଭାଷୀ ପଖାଳକୁ ପକାଲ୍'ବ ଓ ପକାଲ୍ ବାତ କୁହନ୍ତି ।

●ପଖାଳି ପାପ/ପଖାଳି ଅଣ୍ଡା― ପଖାଳ ଭାତକୁ କୁଭିଭାଷୀ ପଖାଳି ପାପ ଓ ପଖାଳି ଅଣ୍ଡା କହିଥାଆନ୍ତି ।

●ପାହାନ୍ତି ପଖାଳ― ପାହାନ୍ତା ସମୟରେ ଖିଆଯିଵା ପଖାଳ

●ପେଜ― ପଶ୍ଚିମ ଓଡ଼ିଶାରେ ପଖାଳ ଅର୍ଥରେ ପେଜ ଶବ୍ଦ ପ୍ରୟୋଗ ହୋଇଥାଏ ।

●ପେଜ ଭାତ― ପଖାଳ ଭାତ (କଳାହାଣ୍ଡି)

●ଫସକା―ସଜ ପଖାଳ

●ବାସ ପଖାଳ―ଲେମ୍ବୁ ଵା ଟଭା ପତ୍ର ଆଦି ଦିଆଯିଵା ସୁଵାସିତ ହୋଇଥିଵା ପଖାଳ ଵିଶେଷ

●ବାସି ପଖାଳ―ଏକ ବା ଏକାଧିକ ଦିନ ପୂର୍ଵରୁ ରନ୍ଧାହୋଇ ପଖାଳ ଯାଇଥିବା ଭାତକୁ ବାସି ପଖାଳ କୁହାଯାଏ। ଯେଉଁ ଦିନ ଭାତ ରନ୍ଧାହୋଇଥାଏ ସେହି ଦିନ କରାଯିଵା ପଖାଳକୁ ସଜ ପଖାଳ ବୋଲାଯାଏ ଓ ସଜ ପଖାଳ ଏକ ଦିନରୁ ଅଧିକ ରହିଗଲେ ତାକୁ ବାସି ପଖାଳ ବୋଲାଯାଏ । କେଉଁଠି କେଉଁଠି ତିନିଦିନର ବାସିପଖାଳକୁ କାଞ୍ଜିପଖାଳ ମଧ୍ୟ କୁହନ୍ତି ।

●ସଜ ପଖାଳ―
 ରନ୍ଧା ଯାଇଥିଵା ଭାତରେ ପାଣି ସାଙ୍ଗେ ସାଙ୍ଗେ ମିଶାଯାଇ ପ୍ରସ୍ତୁତ କରାଯିଵା ପଖାଳ । ତବତ ଭାତରେ ପାଣି ମିଶାଇଲେ 'ପଖାଳ' ହୁଏ । ଆଜି ପଖଳା ହୋଇଥିବା ଭାତକୁ 'ସଜପଖାଳ' କହନ୍ତି। ସଜପଖାଳ ଏକ ଦିନରୁ ବେଶି ରହିଗଲେ ତାକୁ 'ବାସିପଖାଳ' ବା 'ଆମ୍ବିଳି ପଖାଳ' କହନ୍ତି। ବାସି ପଖାଳର ସ୍ବାଦ ଖଟ୍ଟା ହୁଏ ଓ ତହିଁର ତୋଡ଼ାଣି ମଧ୍ୟ ଖଟ୍ଟା ଲାଗେ। ବାସି ତୋରାଣି ବହୁ ଦିନ ରହିଲେ ତାହା କାଞ୍ଜି ପାଣି ହୁଏ। କାଞ୍ଜି ପାଣିରେ ମୂଳା ଆଦି ଦେଇ ସିଝାଇଲେ ତାହା କାଞ୍ଜି ହୁଏ।

●ସରୁ ପଖାଳ―ବି— ସରୁ ଚାଉଳର ଅନ୍ନର ପଖାଳ

●ସିତା―ପଖାଳ ଭାତ;ବଲାଙ୍ଗୀର ଅଞ୍ଚଳରେ ପଖାଳକୁ ସିତା କୁହାଯାଏ ।

●●●ପଖାଳକୁ ନେଇ ପ୍ରଚଳିତ ଓଡ଼ିଆ ଢଗ●●●

■ଯେ ତବତ ଖାଇଛି ସେ ପଖାଳ ଖାଉ,
ଯେ କିଛି ନ ଖାଇଛି ସେ ଗାଧୋଇ ଯାଉ■

■ପଖାଳ ଭାତରେ ଘି !
ତୋର ବାପ ଖାଇଥିଲା କି ?■

■ଆରେ ଚଇତା ! ତବତ ଖାଇବୁ କି ପଖାଳ ଖାଇବୁ ବେଳ ଥାଉଁ ଥାଉଁ କହିଥା■

■ସକାଳ ଗାଧୁଆ ପଖାଳ ଖିଆ, ଦିହରେ ଯେବେ ଯାଏ■

■ସେକାଳ ପଖାଳ ଆଉ ନାହିଁ■

■ଜୁଡେ ମାଇଝିର୍ ଘଏତା, ବାସି ଖାଏବୁ କି ତପ୍ ଲା ଖାଏବୁ ଦିନ୍ ଥାଉ ଥାଉ କହିଥା■

■ଦୁଇ ମାଇପର ଘଇତା
ତବତ ଖାଇବୁ କି ପଖାଳ ଖାଇବୁ
ଦିନ ଥାଉ ଥାଉ କହିଥା■

■ଦି ମାଇପର ଘଇତା
ପତର ପକେଇ ବଇଥା■